Sốt mò: Bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm và những điều cần biết

Bệnh sốt mò là bệnh truyền nhiễm khó chẩn đoán với các triệu chứng tương tự với các bệnh lý khác. Đây là căn bệnh do vi khuẩn gây ra và cần được phát hiện kịp thời, điều trị đúng cách.

Nếu chẩn đoán nhầm hoặc điều trị sai phương pháp, bệnh sốt mò có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, thậm chí gây tử vong. Vừa qua, tỉnh Yên Bái đã ghi nhận một trường hợp tử vong vì sốt mò do thăm khám và điều trị muộn. Để tránh sự việc đáng buồn này, cùng tìm hiểu về căn bệnh này qua những thông tin được tổng hợp trong bài viết dưới đây của Bác sĩ Hoa.

Bệnh sốt mò là gì?

Sốt mò (còn gọi là sốt bờ bụi) là một căn bệnh nhiễm trùng cấp tính do vi khuẩn Orientia tsutsugamushi (trước kia là Rickettsia tsutsugamushi) gây ra. Bệnh ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi, kể cả trẻ em.

Tỷ lệ tử vong của bệnh sốt mò dao động từ dưới 1 –  50% tùy thuộc vào phương pháp điều trị bằng kháng sinh thích hợp, tình trạng nhiễm trùng và sức khỏe của bệnh nhân, cũng như chủng Orientia tsutsugamushi mắc phải.

Hiện nay, theo thống kê, tại tỉnh Yên Bái từ đầu năm đến nay, địa phương này đã ghi nhận 290 ca mắc sốt mò, trong đó có một trường hợp tử vong do các biến chứng sốc nhiễm khuẩn. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc chẩn đoán sốt mò kịp thời và điều trị bệnh đúng cách.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

1. Nguyên nhân gây bệnh sốt mò

Bệnh sốt mò do vi khuẩn Orientia tsutsugamushi gây ra và lây sang người qua vết cắn của bọ ve thuộc họ Mò (Trombiculidae) bị nhiễm khuẩn. Ve mò vừa đóng vai trò là vật chủ của vi khuẩn Orientia tsutsugamushi, vừa là véc tơ truyền bệnh.

Mặc dù ve mò trưởng thành có vòng đời gồm 4 giai đoạn: trứng, ấu trùng, nhộng và trưởng thành, nhưng chỉ có ấu trùng mò là giai đoạn duy nhất có thể truyền bệnh sang người và các động vật có xương sống khác. Loài ấu trùng này thường bám vào các loài gặm nhấm ở rừng và ở vùng nông thôn, chẳng hạn như chuột nhắt, chuột đồng, chuột hoang thuộc phân chi Rattus…

Vi khuẩn Orientia tsutsugamushi khác với các loài Rickettsia khác ở cấu trúc kháng nguyên. Có ít nhất 8 loại huyết thanh được công nhận. Trong vùng có thể có nhiều chủng cấu trúc kháng nguyên khác nhau, do đó, tình trạng tái nhiễm bệnh sốt mò dễ xảy ra và việc sản xuất vắc xin cũng trở nên khó khăn.

Thông thường, người mắc bệnh sốt mò thường có miễn dịch lâu dài với đồng chủng, và có miễn dịch lâm thời với dị chủng. Nếu tình trạng tái nhiễm do dị chủng xuất hiện sớm trong vài tháng sau khi hết bệnh, các triệu chứng sốt mò sẽ khá nhẹ. Tuy nhiên, nếu người bệnh bị tái nhiễm dị chủng sau một năm trở lên, các dấu hiệu điển hình sẽ xuất hiện.

2. Đối tượng có nguy cơ cao bị sốt mò

Sốt mò là bệnh tái phát phổ biến nhất ở Ấn Độ và nhiều nước Đông Nam Á, Châu Á Thái Bình Dương và phía Bắc Australia. Bệnh phổ biến ở các khu vực như bãi biển đầy cát, sa mạc miền núi và rừng mưa xích đạo. Các khu vực như rừng, bờ sông và vùng đồng cỏ tạo điều kiện tối ưu cho ve mò nhiễm khuẩn phát triển mạnh.

Ở vùng nhiệt đới, sự lây truyền bệnh sốt mò xảy ra quanh năm. Trong khi đó, ở vùng ôn đới, bệnh lây truyền theo mùa. Vào những tháng mưa nhiều trong năm, ve mò bám vào loài gặm nhấm xuất hiện nhiều hơn, dẫn đến việc bệnh sốt mò thường xảy ra vào mùa mưa.

Con người có nguy cơ lây nhiễm bệnh sốt mò khi ấu trùng mò vô tình bám vào cơ thể khi đi, ngồi hoặc nằm trên mặt đất bị nhiễm khuẩn. Những người thường đi khai hoang, lấy gỗ, săn bắt trong rừng, ven sông, làm rẫy; những người dân hoặc du khách sinh sống/tham quan nơi ẩm thấp có chứa ve mò, các đơn vị bộ đội đi hành quân… là những đối tượng có nguy cơ cao bị bệnh sốt mò. Người bị sốt mò không truyền bệnh sang cho người khác.

Dấu hiệu mắc bệnh sốt mò

Thời gian ủ bệnh sốt mò từ 6-21 ngày (trung bình là 10-12 ngày). Sau đó, các triệu chứng bắt đầu xuất hiện đột ngột, bao gồm sốt, ớn lạnh, nhức đầu và nổi hạch toàn thân.

Khởi phát bệnh sốt mò có biểu hiện sốt, nhức đầu, đau cơ, ho và các triệu chứng về đường tiêu hóa. Người bệnh thường bị sốt không rõ nguyên nhân. Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng rất khác nhau, tùy thuộc vào tính mẫn cảm của vật chủ, độc lực của chủng vi khuẩn hoặc cả hai.

Thông thường, vào thời điểm các triệu chứng xuất hiện, vết loét hoại tử cũng được hình thành. Dấu hiệu vết loét hoại tử (eschar) tại vị trí ấu trùng mò cắn là tổn thương đặc trưng của bệnh sốt mò. Ban đầu, đây là một tổn thương màu đỏ có đường kính khoảng 1cm. Kế đến, vết eschar nổi mụn nước rồi vỡ ra. Sau đó, vết loét hình thành với trung tâm hoại tử màu đen và viền đỏ cùng với bệnh hạch bạch huyết khu vực. 

Mặc dù đây là dấu hiệu bệnh lý và là đầu mối quan trọng nhất để chẩn đoán bệnh sốt mò, nhưng tỷ lệ xuất hiện vết eschar ở bệnh nhân dao động từ 7 – 80%. Điều này là do khả năng tạo mảng mô chết đóng vảy của các chủng Orientia tsutsugamushi có huyết thanh khác nhau là không giống nhau. Tỷ lệ xuất hiện vết eschar phụ thuộc vào màu da của bệnh nhân (dễ phát hiện ở những người da sáng màu) và vị trí của vết eschar cũng như loại quần áo bệnh nhân mặc.

Sốt là triệu chứng phổ biến nhất và diễn ra khá đột ngột. Bệnh nhân thường sốt cao dao động từ 38 – 40°C. Các triệu chứng kèm theo thường là viêm kết mạc, nhức đầu dữ dội, buồn ngủ, thờ ơ, đau ở cẳng chân và các cơ khác và đặc trưng hơn là sưng hạch bạch huyết cũng như gan và lách to.

Vào cuối tuần thứ nhất, người bị sốt mò xuất hiện ban dát sẩn bắt đầu từ thân mình và lan ra các chi. Đến cuối tuần thứ hai, các triệu chứng toàn thân xảy ra, chủ yếu liên quan đến hệ thần kinh trung ương, hệ tim mạch, thận, hô hấp và tiêu hóa.

Người bệnh có nguy cơ mắc phải các biến chứng nghiêm trọng ở dạng viêm cơ tim, viêm phổi, viêm màng não, suy thận cấp và xuất huyết tiêu hóa. Nguy cơ phát triển hội chứng suy hô hấp cấp tính cao hơn ở những bệnh nhân có số lượng bạch cầu cao hơn, dung tích hồng cầu (hematocrit) thấp hơn, nồng độ bilirubin cao hơn, cũng như áp dụng phương pháp điều trị bằng kháng sinh muộn hơn.

Tình trạng đau bụng cấp tính – một biểu hiện bất thường của bệnh sốt mò – cũng có thể xảy ra, đặc biệt ở những bệnh nhân đến từ vùng lưu hành dịch bệnh. Những bệnh nhân không được điều trị thường bị sốt trong khoảng 2 tuần và có thời gian hồi phục kéo dài 4-6 tuần sau đó.

Những người mắc bệnh nặng có thể bị suy nội tạng và chảy máu, có thể gây tử vong nếu không được điều trị.

Chẩn đoán

Các triệu chứng của bệnh sốt mò tương tự như triệu chứng của nhiều bệnh khác, chẳng hạn như như sốt phát ban Rocky Mountain và sốt phát ban dịch tễ. Do đó, nếu bạn từng đi qua các khu vực lưu hành bệnh sốt mò và xuất hiện các triệu chứng đã được đề cập, hãy đi khám tại các cơ sở y tế uy tín để được chẩn đoán kịp thời. Tại đây, bác sĩ sẽ:

• Khám lâm sàng và hỏi về những khu vực mà bạn từng đi qua, thời điểm đến những nơi đó.
• Sinh thiết vị trí phát ban và nhuộm huỳnh quang kháng thể với mảnh sinh thiết để phát hiện vi khuẩn.
• Xét nghiệm huyết thanh học trong cả giai đoạn cấp tính và giai đoạn hồi phục (vì xét nghiệm huyết thanh học không có giá trị trong chẩn đoán bệnh cấp tính).
• Xét nghiệm PCR (phản ứng chuỗi Polymerase).

Việc xét nghiệm và báo cáo kết quả trong phòng thí nghiệm có thể mất vài tuần. Do đó, bác sĩ có thể tiến hành điều trị cho bạn trước khi có kết quả xét nghiệm.

Phương pháp điều trị bệnh sốt mò

Quyết định bắt đầu điều trị bệnh sốt mò cần được dựa trên chẩn đoán lâm sàng và sau đó được xác nhận bằng xét nghiệm huyết thanh học. Người mắc bệnh sốt mò cần được điều trị bằng kháng sinh doxycycline. Doxycycline có thể được sử dụng ở mọi bệnh nhân trên 8 tuổi, nặng hơn 45 kg và không nên sử dụng cho phụ nữ có thai. 

Thuốc kháng sinh có hiệu quả nhất nếu được dùng ngay sau khi các triệu chứng bắt đầu. Những bệnh nhân được điều trị sớm bằng doxycycline thường hồi phục nhanh chóng.

Đối với phụ nữ mang thai và bệnh nhân bị dị ứng doxycycline nặng, bác sĩ có thể kê đơn thuốc kháng sinh azithromycin để thay thế.

Phòng ngừa

Hiện nay, vì vi khuẩn Orientia tsutsugamushi có nhiều chủng cấu trúc kháng nguyên khác nhau, nên vẫn chưa có vắc xin nào có thể ngăn ngừa bệnh sốt mò. Cách tốt nhất để phòng ngừa căn bệnh này là tránh tiếp xúc với ve mò, bằng cách hạn chế đi đến những nơi thường xuyên xuất hiện nhiều ấu trùng mò.

Nếu phải đến những khu vực thường xảy ra bệnh sốt mò, bạn nên tránh xa những nơi có nhiều thảm thực vật và bụi rậm. Việc sử dụng thuốc chống côn trùng là cần thiết. Đối với trẻ nhỏ, phụ huynh cần cho bé mặc quần áo dài tay.

Trong trường hợp bạn đang sinh sống tại những nơi thường xuyên xảy ra bệnh sốt mò, hãy loại bỏ hoặc giảm số lượng ve mò bằng cách dọn sạch bụi cây và phun thuốc chống côn trùng.

Bạn cũng có thể xử lý quần áo, ủng, mùng màn, dụng cụ cắm trại và các vật dụng khác bằng thuốc diệt côn trùng permethrin 0,5%. Quần áo đã qua xử lý vẫn có tác dụng bảo vệ sau nhiều lần giặt.

Hy vọng những thông tin trên đã giúp bạn hiểu rõ về bệnh sốt mò, từ đó có phương pháp phòng ngừa phù hợp. Điều quan trọng là cần đi khám ngay đi nghi ngờ có các triệu chứng của bệnh để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.